Museum / Perpustakaan “Gedong Kirtya”

Museum Gedong Kirtya mapan wonten ing Kitha Singaraja, Kabupaten Buleleng. Papan ingkang sejatosipun wonten ing saklebeting gedung Sasana Budaya celak kaliyan Puri Agung ( istana kina kerajaan Buleleng). Museum menika dipunbangun ing taun 1982 wonten ing jaman panjajahan Walandi. Museum menika sampun kawentar dhateng mancanagari dados salah satunggaling museum naskah kina. Kathah masyarakat saking mancanagari ingkang rawuh wonten museum menika kangge ngawontenaken panaliten, sarta ancas-ancas sanesipun. Para masyarakat wonten ingkang rawuh ing museum menika kanthi ajeg lan wonten ugi ingkang saben 6 sasi kaping sepisan utawi rikala prei nalika sekolah.

Museum ingkang mapan wonten ing Jl. Veteran, Singaraja, Bali lan bikak saben dinten Kemis wanci tabuh 07.00-15.30 lajeng dinten Jumat tabuh 07.00-12.30 lan prei nalika dinten Setu lan Minggu menika nggadhahi sejarah ngadegipun inggih menika sastra ingkang wonten dhaerah Bali lan Lombok ingkang sampun dipunwarisaken dening para sesepuh kita, dipunserat wonten ing ron lontar lan lontar-lontar menika prelu dipunjagi lan dipunlestantunaken. Jalaran saking menika naskah-naskah ingkang migunani sanged wonten ing bidang keilmuan kasebat rikala jaman Walandi dumugi jaman samenika dipunsimpen kanthi sae wonten ing Gedong Kirtya Singaraja. Gedong Kirtya menika mapan wonten ing Jl. Veteran 20, Singaraja, Bali.

Kangge ngemutaken kesaenan-kesaenan ingkang sampun dipuntindakaken dening kalih cendikiawan saking Walandi inggih menika F A Liefrinck saha Dr. Van Der Tuuk ingkang sampun ngawiti panaliten kabudayan, adat-istiadat, lan basa wonten ing Bali, dening salah satunggaling wakil pemerintah Walandi (Residen Bali lan Lombok) lan salah satunggaling tiyang cendikiawan saking Walandi ingkang asmanipun L J J Caron, nggadhahi pamanggih supados ngawontenaken sarasehan wonten ing Kintamani. Lajeng saking sarasehan kala wau saged kasil salah satunggaling Paguyuban (stiching) papan kangge nyimpen Lontar (Pusaka Lontar) utawi manuscript (MSS), dipunsengkuyung dening Dr. R Ng Purbacaraka, Dr. W R Stuterheim, Dr. R Goris, Dr. Th Pigeand, Dr. C Hooykaas lan ingkang sinaoso paring pambiyantu inggih menika para Pinandita lan sedaya raja ing Bali kanthi pambiyantu wonten ing bidang moril lan materiil. Paguyuban menika saged dipunsebat ugi minangka wujud alitipun Asiatic Society kagem dhaerah Bali Lombok ingkang dipunjangkepi mawi koleksi MSS lan maneka warni piranti kesenian saha penerbitan-penerbitan kanthi wekdal tartamtu saking para sarjana ingkang ngawontenaken panaliten asal usulipun Bali. Gedhung utawi papanipun dipunbangun wonten ing Singaraja jalaran rikala semanten Singaraja menika dados ibu kota Bali. Papan pangemut-emut menika rumiyin dipun paring asma Stiching Liefrinck Van der Tuuk.

Ananging kanthi pamanggihipun  Raja Buleleng I Gusti Putu Jlantik dipunsukani mawi pacelathon Sansekerta-Bali “Kirtya” kanthi mekaten paguyuban menika kawentar kanthi asma “Kirtya Liefrinck Van der Tuuk” ingkang dipunjejegaken rikala tanggal 2 Juni 1928 wonten ing Singaraja lan saged dipunbikak kagem masyarakat rikala tanggal 14 September 1928.

Tanggal pambukanipun miturut taun Ishaka ingkang dipunagem wonten ing Bali, dipuntingalaken mawi Monogram utawi Candra Sengkala ingkang dipunukir wonten ing lawang mlebet (Paduraksa). Wonten ing mrika ketingal manungsa ingkang nitih gajah mawi panah wonten ing astanipun, lajeng mejahi mungsuhipun lan tiyang ingkang kenging panah menika pejah. Petanganipun kanthi mekaten :

Manungsa (1), Gajah (8), Panah (5) lan tiyang pejah petanganipun (0), lajeng rikala dipunwaos taun Ishakipun inggih menika Ishaka 1850.

Padamelan wonten ing paguyuban dipunawiti rikala Desember 1930 dening para sarjana Walandi lan dipunsengkuyung dening para cendikiawan saking Bali. Buku ingkang sampun dipunwiyaraken kadosta awujud Buletin (Mededeelingen), Kidung (Pamancangah) dipunwiyaraken kanthi aksara latin sarta ulasanipun dening Dr. CC Berg, Oudheden van Bali dening Dr. W R Stutterheim ingkang arupi pawiyaran wiwitan Kirtya.

Cacahipun koleksi Lontar menika 1750 cakep, Salinan Lontar 7211  irah-irahan, Buku 8490 irah-irahan, sedanten menika dipunurutaken kanthi adhedhasar kelompok (klasifikasi), ing antawisipun :
 I.       WEDA

a.       Weda, Weda-weda ingkang wonten ing Bali, mawi basa Sansekerta, Jawa Kuno, lan Bali

b.      Mantra, miturut mula bukanipun saking Jawa lan Bali

c.       Kalpasastra, (Ritnalia) wosipun inggih menika manpangat upacara-upacara ingkang wonten sesambunganipun kaliyan agama

                        II.       AGAMA

a.       Palakerta, ngewrat tata trapsila kadosta : Dharmasastra, Kertasima lan Awig-awig.

b.      Sesana, buku ingkang nedahaken babagan kasucenan tindak tanduk.

c.       Niti, ngewrat babagan hukum lan ugi perundang-undangan ingkang dipunginakaken wonten ing jaman kerajaan.

                        III.      WARIGA

a.       Wariga, (Astrologiesche Warken) pangretosan babagan Astronomi lan Astrologi

b.      Tutur, (Onderricht) asalipun saking Upadesa pangretosan babagan Kosmos celak kaitanipun kaliyan agama

c.       Kanda, (Handboeken) babagan ngelmi basa, papan, Mitologi, lan ngelmi pangretosan ingkang sejatosipun

d.      Usada, Rontal pangobatan tradhisional

                        IV.      ITIHASA

a.       Parwa, dipundamel awujud Prosa

b.      Kekawin, dipundamel kanthi adhedhasar maat India Kina

Pangretosan saha ngelmi ingkang dipunukir wonten ing lontar lan dokumen sanesipun menika dados harta  ingkang boten saged dipungunggungaken. Jalaran saking menika kangge damel pangretosan kasebat saged dipunmangretosi dening masyarakat, Ron Jenkis ingkang dipunsengkuyung kaliyan para sarjana Bali, I Nyoman Catra, Dewa Made Dharmawan, lan Elizabeth Ridolfo damel salah satunggaling proyek ingkang dipun awiti taun 2011. Ancasipun kangge nyimpen, njagi, lan paring pangretosan dhateng mancanagari babagan literatur Bali. Mawi menika tiyang saking nagari manca saged ningali naskah-naskah kasebat. Proyek menika dipunawiti kanthi mendhet poto saking saben lontar lajeng dipununggah dhateng server internet. Kejawi mekaten, wos saking naskah ingkang ajegipun dipunserat mawi basa Kawi, Bali Kuno, lan Sansekerta saged dipun alih basakaken wonten ing basa Bali, Basa Indonesia, saha Basa Inggris. Proyek menika dioundadosaken kangge cara nepangaken literature Bali wonten ing Mancanagari.

Dening: Priyo Nugroho (11205244025) PBD G 2011